معاملات حرام از دیدگاه اسلام

پولشویی و ارز دیجیتال
یکی از اولین ای-گلد‌ها با پشتوانه طلا در سال ۱۹۹۶ ایجاد شد. یکی از پول‌های دیجیتال مطرح دیگر رزرو آزادی بود که در سال ۲۰۰۶ به‌وجود آمد. این سرویس به کاربران اجازه می‌داد تا پول دلار یا یوروی خود را به رزرو آزادی تبدیل کرده و بتوانند آن را آزادانه با دستمزد ۱٪ بین یکدیگر رد و بدل کنند. هر دوی این سرویس‌ها متمرکز بوده و برای استفاده در پول‌شویی شهرت داشتند. همین امر سبب شد تا دولت آمریکا هر دو سرویس را تعطیل کند.

فارکس از نظر شرعی

معامله در فارکس در دنیا به هیچ وجه جرم نیست. اما همه بروکرهای فارکس ممکن است آنقدر قانونمند عمل نکنند. در حالیکه تجارت در فارکس غیرقانونی نمی باشد، اما در این بازار مجرمان و فریب کاران بسیار زیادی حضور دارند که در پی فرصت برای کسب سود غیرقانونی از افراد می باشند. از این رو سرمایه گذاران می بایست با دقت و دانش کافی قدم در بزرگترین بازار مالی جهان بگذارند.

اما برای کسانی که در ایران زندگی می کنند باید گفت که فعالیت شرکت های فارکس در ایران در سال 1390 توسط سازمان بورس تهران غیرقانونی اعلام شد که از جمله دلایل آن را خروج سرمایه از کشور، سوءاستفاده کلاهبرداران، شرعی نبودن آن و بسیاری مسائل دیگر عنوان شده است. به همین دلیل درایران تنها صرافی های مجاز اجازه خرید و فروش ارز را دارند.

در ادامه مقاله به موضوع اصلی دیگری یعنی دانستن اینکه آیا معامله در فارکس حرام است یا خیر می پردازیم.

حکم شرعی معامله در فارکس

در معاملات فارکس حکم شرعی برای اسلامی بودن آن می بایست در چارچوب قوانین زیر اعمال شود:

ممانعت از معامله با حساب های بهره ای و عدم پرداخت و دریافت هر نوع نرخ بهره (ربا)

انجام خرید یا فروش بدون هیچ گونه تاخیر و پرداخت هزینه معامله بطور همزمان

ممانعت از تبدیل معامله به قمار

توزیع مناسب ریسک و سود معامله

به دلیل آنکه این قوانین همیشه توسط بانک های غربی و معاملات فارکس رعایت نمی شوند و برای احترام به عقیده و مذهب این افراد، حساب های اسلامی برای انجام معاملات حلال ایجاد شدند. پس در پاسخ به این سوال که آیا معامله در فارکس حرام است، می توان گفت که از طریق ایجاد حساب اسلامی معاملات فارکس حرام نیست و به نقل از عوام اینگونه معاملات فارکس حلاله.

معامله در فارکس از نظر شرعی حلال است یا حرام

با توجه به گسترش معاملات آنلاین در سراسر دنیا و جذب تقریباً یک چهارم جمعیت مسلمان به سمت بازارهای جهانی نظیر فارکس یا بازارهای بورس، می بایست پاسخ درستی برای این سوال پیدا کرد. با توجه به تعریف ساده بازار فارکس نمی توان گزینه ای برخلاف قوانین اصولی اسلام در آن یافت. قابل دسترس بودن این بازار و کسب سود در کوتاهترین زمان ممکن باعث جذب بسیاری از سرمایه گذاران به این بازار می شود.

در نگاه اول، معامله در فارکس تنها خرید یا فروش ارز است، اما مواردی نیز برای بررسی وجود دارند. اگر شما نسبت به خرید یورو در مقابل دلار اقدام کرده و بعد از مدتی که ارزش یورو در مقابل دلار کمتر شده بخواهید آن را بفروشید، این معامله در فارکس حرام نیست. به هنگام انجام معامله فارکس شرعی بودن آن را با اعمال قوانین شریعت و ایجاد حساب اسلامی می توان اعمال کرد. در ادامه نیز به دیدگاه مراجع تقلید در این خصوص پرداخته خواهد شد.

ربا در فارکس

روال استاندارد در فارکس بدین گونه است که پس از بسته شدن معامله چنانچه سرمایه گذار پوزیشن باز داشته باشد و به روز بعد انتقال یاید، از طرف بروکر شامل هزینه سوآپ می شود که می توان آن را به نوعی بهره معامله دانست.

این نرخ بهره درست مانند این است که بروکر از طریق لوریج فارکس به معامله گر وام غیرمستقیم پرداخت کرده باشد و سود این وام نیز به وی پرداخت شود. در حقیقت این مسایل یکی از دلایل حرام بودن حساب های استاندارد و معامله در فارکس از نظر شرعی می باشد. اما در حساب های اسلامی این نوع بهره ها کلاً حذف می شوند.

به این ترتیب که اسلام اجازه قرض گرفتن برای سرمایه گذاری و کسب سود را می دهد به این شرط که همان پول بدون بهره به وام دهنده باز گردانده شود. همچنین بروکر کلیه هزینه ها و کمیسیون معاملات را در همان زمان از معامله گر دریافت می کند که شاید به گفته خیلی ها این همان بهره باشد، اما بسیاری از متخصصان ثابت کرده اند که این پرداخت ها شیوه ای برای تسهیل معاملات معامله گر و به عنوان کمیسیون معاملات می باشد. پس ایجاد یک حساب اسلامی بدون سوآپ در فارکس (بهره شبانه) ربا تلقی نمی شود.

در بعضی از بروکرها هم هزینه سوآپ گرفته میشود و به مشتریان مسلمان هنگام بسته شدن معامله بازگردانده می شود.

ایجاد حساب اسلامی در پلتفرم متاتریدر

پلتفرم های متاتریدر از پرکاربردترین پلتفرم های فارکس در دنیا می باشند که البته متاتریدر5 که به روزترین آن است توسط تیم متخصص بروکر نیکس به معامله گران این بازار ارائه می شود. برای اطلاعات بیشتر نیز می توانید با متخصصان بروکر نیکس تماس حاصل نمایید.

فارکس از نظر شرعی انجام معامله از طریق پلتفرم های متاتریدر فارکس حرام نیست. زیرا این پلتفرم ها تنها ابزاری برای ورود به بازار فارکس تلقی می شوند که مشکل شرعی ندارند. در واقع این بروکر است که می بایست شرایط معاملات شما را به هنگام ایجاد حساب کاربری به گونه ای تعریف کند که مطابق با اصول اسلام و شریعت باشند و پلتفرم نیز اجازه تغییر آن را نخواهد داشت.

آیا سرمایه گذاری پول در فارکس از نظر شرعی حرام است؟

در فارکس حکم شرعی برای سرمایه گذاری این است که چنانچه شروط معامله اسلامی رعایت شود و اگر اعتباری به سرمایه معامله گر داده می شود به عنوان قرض بوده و در مقابل آن سودی دریافت نشود، مشکل شرعی نخواهد داشت. پس اینگونه معاملات فارکس حلاله. اما با این حال دیدگاه اهل سنت در این خصوص متفاوت است.

معاملات فارکس از دیدگاه اهل سنت

معامله در فارکس حلال است یا حرام؟ طبق نظر مراجع تقلید، شرط حرام موجب بطلان معامله می شود یعنی انجام چنین معامله ای حرام خواهد بود. با توجه به این موضوع اگر کارگزاران بازار فارکس از نظر شرعی به هنگام قرارداد با معامله گران شرط هایی خلاف شریعت را مطرح کنند، موجب ابطال معامله شده اند. حال اگر کلیه شرایط معامله به شیوه ای اسلامی رعایت شود و البته هویت کارگزار نیز برای معامله گر مشخص باشد و موجب اغفال وی نشود، از طرفی قوانین کشور اسلامی نیز بابت ورود و خروج سرمایه به این بازار کاملاً رعایت شوند و قراردادهای جانبی نیز مطابق شرع و عرف باشند، این معامله فارکس شرعی جایز خواهد بود. با توجه به گزارش منتشر شده در سایت خبرگزاری رسمی حوزه ، در زیر به نظر بعضی فقها در خصوص معاملات بازار فارکس از نظر شرعی می پردازیم.

حضرت آیت الله خامنه ای فرموده اند که بطور کلی صحت معاملات فارکس از نظر شرعی متوقف بر رعایت ضوابط شرعی و قانونی در ایران است. چون معاملات در یک شرکت بروکری خارج از ایران انجام می گیرد مشکلی ندارد.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی نیز فرموده اند با توجه به اینکه بازار فارکس از نظر شرعی شرایط شرعیه معاملات را ندارد جایز نیست.

آیت الله نوری همدانی نیز فرموده اند که معاملات فارکس از نظر شرعی مورد قبول نیست. اما باز هم با توجه به اشکالاتی که معامله در این بازار دارد، افراد هوشمندانه عمل کرده، فریب نخورند و جهات شرعی معاملات را مورد توجه قرار دهند تا انسان دچار معاملات حرام نشود.

آیت خویی نظر بر ورود مسلمانان به تمام بازار را داشته اند و حتما تاکید ایشان بر رعایت کامل موازین شرعی بوده است.

با این حال در بسیاری از کشورهای اسلامی مثلا ترکیه، مالزی، اندونزی، نیجریه، عمان، اردن، امارات متحده غربی و قطر این معاملات کاملا قانونی و شرعی و مورد حمایت کشور مطبوع خودشان نیز است.

سخن پایانی

فارکس از نظر شرعی با توجه به توضیحات فوق، معاملات حرام از دیدگاه اسلام می تواند فوایدی داشته باشد که از آن جمله می توان به عدم پرداخت بهره یا کمیسیون اشاره کرد که بوِیژه در خصوص معاملات جفت ارزهایی که هزینه سوآپ آنها بالاست (جفت ارزهای اگزوتیک) یک مزیت محسوب می شود. اما از طرفی معامله گر در فارکس از نظر شرعی، بخصوص برای پوزیشن های کوتاه مدت بهره مثبت را نیز دریافت نمی کند. حتی گاهی بروکرها ممکن است همانند بانک ها یک هزینه ثابت اداری به ازای حذف بهره از معاملات فارکس از نظر شرعی را برای معامله در نظر بگیرند. به هر حال این شما هستید که می بایست با اطلاع از شرایط کامل نوع حساب، نسبت به بازگشایی آن تصمیم بگیرید.
مشاوران بروکر نیکس همواره پاسخگوی سوالات شما می باشند. شرکت در کلاسهای آموزشی نیکس می تواند راهگشای مسیر شما برای ورود صحیح به بازار جهانی فارکس باشد.

معامله نسیه حلال است یا حرام؟

ج1. اگر قرض دهنده با چنین شرطى قرض دهد ربا محسوب شده و جایز نیست ولى اگر قرض پرداخت شود هر چند اگر مبلغ زائد پرداخت نشود(و قرض دهنده هم قبول داشته باشد) مانع ندارد.

ج2. تابع چگونگی قرارداد است.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

2-جعاله است چون دادن پول در مقابل کار است که همان ساخت پروژه است.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

1ـ این کار جایز نیست و ربا محسوب می شود.

2ـ مناقصه جعاله نیست.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

صورت اولی ظاهراً قرض بشرط سود است نه جعاله و اشکال دارد ولی در صورت دوم اگر بگوید کسی این بزرگراه را بسازد و تحویل دهد این مبلغ را می دهم جعاله صحیح است.

(توجه: استفتا از سایت دفاتر مراجع تقلید (مد ظلهم العالی)، توسط سایت اسلام کوییست انجام گرفته است)

سوال: سۆالی در مورد کسب روزی حلال داشتم. کار من نصب درهای کرکره ای اتوماتیک است که شامل خود کرکره، موتور، ریموت است من برای محاسبه سود، کرکره، موتر، ریموت را جداگانه حساب می کنم آیا سود من حلال است یا نه؟

پاسخ های دریافتی از دفاتر مراجع عظام به این شرح است:

دفتر حضرت آیة الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

بطور کلى سود گرفتن حدّ معیّنى ندارد، بنابراین تا وقتى که به حدّ اجحاف نرسیده و بر خلاف مقرّرات دولت هم نباشد، اشکال ندارد، ولى افضل بلکه مستحب آن ‏است که فروشنده به آن مقدار سودى که هزینه‏هایش را تأمین مى‏کند، اکتفا نماید.

دفتر حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

در صورتى که حکومت اسلامى نرخ خاصّى را تعیین کرده باشد باید به همان شکل عمل شود، در غیر این صورت بستگى به توافق و تراضى طرفین معامله دارد. ولى سزاوار است مسلمانان انصاف را در هر حال رعایت کنند، و به سود عادلانه قانع باشند.

دفتر حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

فروشنده در تعیین قیمت جنس خود مختار است و اگر مشتری به معامله بقیمتی که فروشنده تعیین می کند راضی باشد معامله صحیح است ولی فروشنده نباید بی انصافی کند و نیز اگر بعد از وقوع معامله کشف شود که مشتری در تاریخ وقوع معامله مغبون بوده اختیار فسخ دارد.

پاسخ آیة الله هادوی تهرانی(دام ظله) به این شرح است:

محاسبه سود به هر شکلی که مورد توافق دو طرف باشد، جایز است؛ مگر این که از سوی حکومت اسلامی ممنوع اعلام شود. البته بهتر آن است که جانب انصاف رعایت شود و اگر به حد ظلم و اجحاف برسد، حرام است.

سوال: 1. آیا خریدن اتومبیل و فروختن آن با فایده اشکال دارد؟ 2. خریدن اتومبیل و فروختن آن با چک به مبلغی بیشتر و دریافت بهره بابت راکد ماندن سرمایه با توافق کامل طرفین اشکال دارد؟

1. فروش کالایى که قیمت معیّنى از طرف دولت ندارد، به قیمتى که مورد توافق خریدار و فروشنده است و اجحاف به خریدار هم نباشد، اشکال ندارد. (حسینی خامنه ای، سید علی، اجوبة الاستفتائات، ص 370، م 1613 و 1614)

پس، خریدن اتومبیل با قیمتی و فروش آن با قیمت بیشتر با شرط ذکر شده، اشکال ندارد.

2. خرید و فروش کالا به صورت نسیه به قیمتى بیشتر از قیمت نقد اشکال ندارد. (اجوبة الاستفتائات، ص 363، س 1591، و ص 375، س 1602؛ امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج2، ص 230، م 2108)

البته روش معامله نسیه یک صورت حلال دارد و یک صورت حرام: صورت حلال آن است که کالا در صورت نقدی یک قیمت معیّنی داشته، اما به خاطر نسیه، قیمت بیشتری با توافق طرفین معامله، برای کالا لحاظ شده و اصل عقد برای قیمت تعیین شده در نسیه واقع شود. اما صورت حرام؛ در صورتى که معامله با قیمت معیّن و مشخص انجام شده ( و عقد هم روی این قیمت واقع شود) و مبلغ بیشتر به خاطر تأخیر در پرداخت مبلغ اصلى باشد، این همان ربایى است که شرعاً حرام مى‏باشد و به مجرّد توافق آنان بر پرداخت مقدار اضافى، آن پول حلال نمى‏شود. (اجوبة الاستفتائات، ص 373)

تجارت از دیدگاه اسلام

تجارت یکی از راه‌های کسب درآمد است؛ اما مشروط بر این‌که فعالیت‌های اقتصادی باید توأم با اخلاق، و معنویت باشد تا راه حاصله مشروع باشد.

مثلاً صداقت و راستی، یادگیری از احکام شرعی اقتصادی، انصاف در معامله و اجتناب از ظلم و پرهیز از سوگند خوردن در معاملات در نظر گرفته شود مورد تأکید است.

پیامبر گرامی (ص) فرموده است: ای گروه تجار همه شما به دلیل رعایت نکردن مسایل اخلاقی فاجر هستید،‌ مگر کسانی‌که در معاملات از خدا بترسید و نیکی کنند و صداقت راستی در معاملات داشته باشند.

در روایت دیگر یکی از صحابی کرام به نام عبدالرحمن انصاری از پیامبر اسلام(ص) سوال کرد چرا تاجران فاجر اند؟ حضرت(ص) فرمودند: برای این‌که در معامله دروغ می‌گویند قسم می‌خورند و تقلب و نیرنگ به کار می‌برند.

صداقت و راستی در معامله اثرات مثبت فراوان دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد هم‌چون صداقت و راستی جلب اعتماد عمومی، برکت معامله و سود بیشتر خواهد شد.

پایه و اساس هر گونه پیشرفت، رشد اقتصادی در جامعه در صداقت و راستی است، صداقت و راستی به انسان آبرو و شخصیت می‌دهد، در مقابل دروغ و تقلب مایه شرم‌ساری، رسوایی و بی‌آبرویی است، صداقت و راستی موجب نجات و رستگاری، صفا و صمیمت است.

امروزه متأسفانه دروغ، سوگند، تقلب در عرصه اقتصاد رواج پیدا کرده است که نتیجه آن شیوع معضلاتی چون بی‌برکتی، کم‌فروشی و عدم ثبات نرخ‌ها و… است که همه این‌ها از دیدگاه اسلام گناه کبیره محسوب می‌شود.

فقه‌ها می‌گویند وقتی کسی احکام تجارت را یاد نگیرد و معامله کند در آن مال نمی‌تواند تصرف کند، چون در حقیقت معامله به صورت باطل انجام شده است و اموال به دست آمده نیز حرام خواهد بود.

در جای دیگر پیامبر(ص) فرموده: وای بر تاجران که به خاطر مال و معامله‌شان سوگند بخورند. سوگند خوردن در معامله آثار و پیامدهای زیان‌بار دنیوی و اخروی فراوان به دنبال دارد، خدای متعال بنده‌ای را که در معامله با مردم دغل‌بازی معاملات حرام از دیدگاه اسلام می‌کند و قسم و دروغ بخورد علاوه بر این‌که او را از رحمت و برکت خویش محروم می‌سازد حتا سود مادی اورا تباه می‌کند.

شاید انسان با سوگند، دروغ و فریب‌کاری به سود بیشتر در کسب تجارت دست یابد اما این رزق و سود به سبب شکستن حرمت خداوند متعال مورد غضب حق تعال واجب می‌شود و نمی‌تواند برای صاحب آن برکتی داشته باشد و خوشی به همراه بیاورد، بلکه ضرر و زیان مالی به دنبال دارد.

از حضرت محمدمصطفی(ص) نقل شده است که فرمود: هر انسانی‌که با سوگند به خدا مال مسلمانی را صاحب شود، خداوند(ج) بهشت را بر او حرام و جهنم را بر او واجب می‌گرداند.

پرسیدن ای رسول خدا(ص) حتا اگر آن‌ مال کم باشد؟ فرمود: اگر چه فقط یک چوب مسواک باشد.

پس انسان باید از سوگند، تقلب، فریب و نیرنگ در معامله شدیداً بپرهیزد، چرا که به راستی قسم بخورد خدرا وسیله کاسبی خود قرار دهد و عظمت و ارزش الله تبارک و تعالی را پایین آورده و این عمل زشت و نارواست اگر به دروغ قسم بخورد مرتکب گناه کبیره شده و عواقب گناه کبیره دامن‌گیر او است.

معاملات باطل

١ ـ خرید و فروش عین نجس، براى استفاده‌‌هایى که شرط آن، پاک بودن آن چیز باشد.

٢ ـ خرید و فروش مال غصبى، مگر آن که صاحبش معامله را اجازه دهد.

٣ ـ خرید و فروش چیزهایى که ارزش مالى ندارند.

۴ ـ معامله چیزى که منافع معمولى آن حرام باشد، با توضیحى که بعداً خواهد آمد، مثل آلات قمار و موسیقى.

۵ ـ معامله‌‌اى که در آن ربا باشد.

(١۶١١) فروختن چیز پاکى که نجس شده و آب کشیدن آن ممکن است، اشکال ندارد، ولى اگر مشترى بخواهد آن چیز را بخورد، فروشنده باید نجس بودن آن را به او بگوید.

(١۶١٢) چیزهاى روان مضاف که گاهى به اتصال و استهلاک در آب زیاد مطلق، قابل تطهیر است اگر ممکن باشد به طریقى به حالت اول خود برگردد و از آن استفاده شود، خرید و فروش آن در حال نجاست جایز است، و این در صورتى است که مقصود از معامله‌‌، منافع بعد از پاک شدن باشد، و اگر مقصود منافعى است که مشروط به پاک بودن آن نیست، در صورتى که مالیت داشته باشد بدون قابلیت تطهیر هم خرید و فروش آن بنا بر اظهر جایز است.

(١۶١٣) اگر چیز پاکى مانند روغن و نفت که آب کشیدن آن ممکن نیست نجس شود، چنانچه روغن نجس را براى خوردن به خریدار بدهند معامله باطل و عمل حرام است و اگر براى کارى بخواهند که شرط آن پاک بودن نیست، مثلا بخواهند روغن نجس را بسوزانند، یا براى روغن مالى بدن مریض استعمال کنند، فروش آن اشکال ندارد.

(١۶١۴) خرید و فروش دارویى که موقع درست معاملات حرام از دیدگاه اسلام کردن با شراب مخلوط کرده باشند، در صورتى که شخص مریض چاره‌‌اى به جز استفاده از آن دارو را ندارد، بنابر جواز استشفا به حرام، بعید نیست جایز باشد.

(١۶١۵) خرید و فروش روغن، دارو و عطرهایى که از کشورهاى غیر اسلامى مى‌‌آورند، اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد اشکال ندارد؛ ولى دارو یا روغنى که از حیوان، بعد از جان دادن آن مى‌‌گیرند، چنانچه در شهر کفار از دست کافر بگیرند، و از حیوانى باشد که خون جهنده دارد، نجس است و معامله آن باطل مى‌‌باشد، بلکه اگر در شهر مسلمانان هم از دست کافر بگیرند، معامله آن باطل است، مگر آن که بدانند که آن کافر از مسلمان خریده است.معاملات حرام از دیدگاه اسلام

(١۶١۶) اگر روباه را بغیر دستورى که در شرع معین شده کشته باشند، یا خودش مرده باشد، پوست آن نجس است، بنابراین خرید و فروش پوست آن، در صورتى که هیچ استفاده مشروع و حلالى از آن برده نشود، حرام و معامله آن باطل است.

(١۶١٧) خرید و فروش گوشت، پیه و چرمى که از کشورهاى غیر اسلامى مى‌‌آورند یا از دست کافر گرفته مى‌‌شود، باطل است، ولى اگر انسان بداند که آنها از حیوانى است که به دستور شرع کشته شده، خرید و فروش آنها اشکال ندارد.

(١۶١٨) خرید و فروش گوشت، پیه و چرمى که از دست مسلمان گرفته شود اشکال ندارد ولى اگر انسان بداند که آن مسلمان آنرا از دست کافر گرفته و تحقیق نکرده که از حیوانى است که بدستور شرع کشته شده یا نه، خریدن آن حرام و معامله آن باطل است.

(١۶١٩) خرید و فروش خوک و سگ حرام است‌‌، مگر سگ شکارى‌‌، سگ گله و سگ محافظ باغ و بستان، که بنا بر اظهر خرید و فروش آنها به قصد همین منافع جایز است‌‌.

(١۶٢٠) خرید و فروش چیزهاى مست کننده حرام و معامله آنها باطل است.

(١۶٢١) چیزهایى که نجس نیستند ولى منافع حلالى که مورد قصد عقلاء باشد ندارند، از قبیل حشرات و بعضى حیوانات و فضله‌‌ها که نجس نیستند، و مردار حیواناتى که خون جهنده ندارند، معامله آنها باطل است، مگر این که به حسب زمان‌‌ها و مکان‌‌هاى مختلف منافعى عقلایى داشته باشد، مثل گرفتن روغن از ماهى مرده، که در این صورت معامله صحیح است.

(١۶٢٢) فروختن مال غصبى باطل است، و فروشنده باید پولى را که از خریدار گرفته به او برگرداند.

(١۶٢٣) خرید و فروش آلات لهو، مثل تار و حتى سازهاى کوچک و همچنین آلات قمار از قبیل نرد و شطرنج حرام است، مگر این که منفعت مشروع و حلالى از آن برده شود، و معامله براى آن منفعتِ حلال واقع شود، که بنا براظهر در این صورت معامله صحیح است، و اگر معامله براى موادّ تشکیل دهنده آنها صورت گیرد، باید یا شکسته شود و یا مطمئن باشد که خریدار خود مى‌‌شکند.

(١۶٢۴) اگر چیزى را که مى‌‌شود استفاده حلال از آن ببرند، به این شرط بفروشد که آن را در حرام مصرف کنند، مثلا انگور را به این شرط بفروشد که از آن شراب تهیه نمایند، معامله آن حرام و باطل است، اما اگر معلوم باشد که خریدار در حرام مصرف مى‌‌کند ولى فروشنده شرط نمى‌‌کند و همچنین قصد او، مصرف در حرام و کمک به خریدار در این امر نیست، بنابراظهر معامله جایز است، اگر چه در صورت عدم عُسر و حرج اَولى و احوط ترک آن است، و همین حکم براى فروختن غذا به کسى که در ماه رمضان از روى معصیت افطار مى‌‌کند جارى است.

(١۶٢۵) ساختن مجسّمه موجودات جاندار حرام است امّا نگهدارى آن براى مقاصد غیرحرام بنا بر اظهر جایز است‌‌، و نیز معامله به همین مقصود مانعى ندارد‌‌، اگر چه احتیاط مستحب در ترک آن است، و نقاشى موجودات جاندار بنا بر اظهر حرام نیست‌‌، اگر چه احتیاط در ناقص یا جدا کشیدن آن است‌‌.

(١۶٢۶) خریدن چیزى که از قمار یا دزدى یااز معامله باطل تهیه شده، باطل و تصرف در آن چیز حرام‌‌است، و اگر کسى آن را بخرد، باید به صاحب

(١۶٢٧) غِش در معامله، که عبارت است از مخفى کردن عیب چیزى و فروختن آن به اسم صحیح و سالم، مثل مخلوط کردن شیر با آب یا معاملات حرام از دیدگاه اسلام معاملات حرام از دیدگاه اسلام گندم خوب با گندم بد یا روغن با پیه و مانند آن، در صورتى که مشخص نباشد و فروشنده به خریدار نگوید، حرام است و مشترى حق بهم زدن معامله و یا گرفتن تفاوت قیمت را دارد.

(١۶٢٨) اگر مقدارى از جنسى را که با وزن یا پیمانه مى‌‌فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلا یک من گندم را به یک من و نیم گندم بفروشد، ربا و حرام است و گناه یک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با مَحرَم خود زنا کند، بلکه اگر یکى از دو جنس، سالم و دیگرى معیوب، یا جنس یکى خوب و جنس دیگرى بد باشد، یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقدارى که مى دهد بگیرد، باز هم ربا و حرام است، پس اگر مِس درست را بدهد و بیشتر از آن مس شکسته بگیرد، یا برنج مرغوب را بدهد و بیشتر از آن برنج نامرغوب بگیرد، یا طلاى ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلاى نساخته بگیرد، ربا و حرام مى‌‌باشد.

(١۶٢٩) اگر چیزى را که اضافه مى‌‌گیرد غیر از جنسى باشد که مى‌‌فروشد، مثلا یک من گندم را به یک من گندم و یک ریال پول بفروشد، باز هم ربا و حرام است.

(١۶٣٠) اگر کسى که مقدار کمتر را مى‌‌دهد چیزى به آن اضافه کند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم بفروشد، اشکال ندارد، و همچنین است اگر هر دو طرف چیزى زیاد کنند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم و یک دستمال بفروشند.

(١۶٣١) اگر چیزى را که مثل پارچه با متر و ذرع مى‌‌فروشند، یا چیزى را که مثل گردو عددى معامله مى‌‌کنند، بفروشد و زیادتر بگیرد، مثلا ده عدد تخم مرغ بدهد و یازده عدد بگیرد، اشکال ندارد ولى در بعضى از موارد کراهت دارد.

(١۶٣٢) جنسى راکه دربعضى از شهرها با وزن یا پیمانه مى‌‌فروشند و دربعضى از شهرها عددى معامله مى‌‌کنند، اگر در شهرى که آن را با وزن یا پیمانه مى‌‌فروشند زیادتر بگیرد ربا و حرام‌‌است و در شهر دیگر اگر عددى معامله کند و زیادتر بگیرد ربا نیست.

(١۶٣٣) اگر چیزى را که مى‌‌فروشد و عوضى را که مى‌‌گیرد از یک جنس نباشد، زیادى گرفتن اشکال ندارد، پس اگر یک من برنج بفروشد و دو من گندم بگیرد معامله صحیح است.

(١۶٣۴) اگر جنسى معاملات حرام از دیدگاه اسلام را که مى‌‌فروشد و عوضى را که مى‌‌گیرد از یک چیز به دست آمده باشد، و به عبارت دیگر، حقیقت نوعیه آنها یکى بوده و اصناف مختلف باشند، باید در معامله زیادى نگیرد، پس اگر یک من کره حیوانى بفروشد و در عوض آن یک من و نیم پنیر بگیرد، ربا و حرام است.

(١۶٣۵) جو و گندم در ربا یک جنس حساب مى‌‌شوند، پس اگر یک من گندم بدهد و یک من و پنج سیر جو بگیرد، ربا و حرام است، و نیز اگر مثلا ده من جو بخرد که سر خرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدتى گندم را مى‌‌دهد، مثل آن است که زیادى گرفته و حرام مى‌‌باشد.

(١۶٣۶) اگر مسلمان از کافرى که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد اشکال ندارد، ولى مسلمان نمى‌‌تواند به کافر ربا و زیادتى در معامله بدهد‌‌. و همچنین پدر و فرزند، زن و شوهر مى‌‌توانند از یکدیگر ربا بگیرند.

حکم شرعی ارز دیجیتال، بیت کوین و اتریوم

این روز‌ها که نام ارز دیجیتال یا رمز ارز را می‌شنویم، پرسش‌های متعددی درباره این وجه دیجیتال به ذهنمان می‌رسد. یکی از مهمترین پرسش ها، حکم شرعی در خصوص ارز دیجیتال مانند بیت کویت و اتریوم است، با این وجود پرسش اولیه این است که اساسا ارز دیجیتال چیست؟ ارزهای دیجیتال ارز‌هایی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره و منتقل می‌شوند و مبنای آن‌ها صفر و یک است.

این روز‌ها که نام ارز دیجیتال یا رمز ارز را می‌شنویم، پرسش‌های متعددی درباره این وجه دیجیتال به ذهنمان می‌رسد. یکی از مهمترین پرسش ها، احکام شرعی در خصوص ارز دیجیتال است، با این وجود پرسش اولیه این است که اساسا ارز دیجیتال چیست؟ ارزهای دیجیتال ارز‌هایی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره و منتقل می‌شوند و مبنای آن‌ها صفر و یک است.

به گزارش سرویس خواندنی‌های انتخاب، ارز دیجیتال به انواع مقادیر با ارزش ایجاد شده در بستر دیجیتال اشاره دارد؛ بنابراین مبنای این نوع ارز به طور کلی با ارز‌های فیزیکی و رایجی که می‌شناسیم متفاوت است. با این وجود ارز دیجیتال معاملات حرام از دیدگاه اسلام با، اما و اگر‌های متعددی همراه است و هنوز مورد اعتماد بسیاری از افراد قرار ندارد.

ریشه‌های ارز دیجیتال
پول‌های دیجیتال مانند بیت کوین و اتریوم به عنوان «پول‌های غیرمتمرکز دیجیتال» شناخته می‌شوند؛ به این معنی که مرکزی برای تولیداین پول وجود ندارد. بیت کوین اولین پول دیجیتال، یک سیستم پرداخت جدید و یک نوع پول کاملاً دیجیتال را به وجود آورده‌است. این اولین شبکه پرداخت نقطه به نقطه غیر متمرکزی هست که توسط کاربرانش بدون هیچگونه واسطه ای، قدرت یافته‌است.

ریشه‌های ارز دیجیتال به ایجاد شرکت دیجی‌کش در اواخر دهه ۹۰ توسط دیوید چاوم برمی‌گردد. دیجی‌کش که در آن از علم رمزنگاری استفاده شده بود، بستری برای بانک‌ها فراهم می‌کرد تا به وسیله آن قابلیت انتقال ارزش به صورت الکترونیکی فراهم شود.

پولشویی و ارز دیجیتال
یکی از اولین ای-گلد‌ها با پشتوانه طلا در سال ۱۹۹۶ ایجاد شد. یکی از پول‌های دیجیتال مطرح دیگر رزرو آزادی بود که در سال ۲۰۰۶ به‌وجود آمد. این سرویس به کاربران اجازه می‌داد تا پول دلار یا یوروی خود را به رزرو آزادی تبدیل کرده و بتوانند آن را آزادانه با دستمزد ۱٪ بین یکدیگر رد و بدل کنند. هر دوی این سرویس‌ها متمرکز بوده و برای استفاده در پول‌شویی شهرت داشتند. همین امر سبب شد تا دولت آمریکا هر دو سرویس را تعطیل کند.

بیت کوین چیست؟

بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹ به جهانیان معرفی شد و به سرعت به سرشناس‌ترین ارز دیجیتال در جهان تبدیل شد. ولی از نظر حقوقی هنوز هیچ کشوری آن را به عنوان پول قانونی به رسمیت نشناخته‌است. از نظر فنی بیت‌کوین نخستین پول دیجیتال غیرمتمرکز است. چرا که بدون بانک مرکزی یا مسئول مرکزی کار می‌کند. این شبکه همتابه‌همتا است و تراکنش‌ها، مستقیماً و بدون واسطه بین کاربران انجام می‌شود.

هیچ‌کس مالک شبکه بیت‌کوین نیست و مانند ایمیل، این کاربران بیت‌کوین هستند که آن را کنترل می‌کنند. کاربرد‌های بیت‌کوین در هیچ‌کدام از دیگر سیستم‌های پرداخت دیگر یافتنی نیست. در اردیبهشت ۱۳۹۷ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که به‌کارگیری بیت کوین و ارز‌های مجازی دیگر در تمام مراکز پولی و مالی ممنوع معاملات حرام از دیدگاه اسلام است.

برخی از مردم جهان، بیت‌کوین می‌خرند یا از آن برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. در ماه ژوئیه سال ۲۰۱۴ نخستین صندوق بیت‌کوین در نیوجرسی تنظیم و توسط کمیسیون خدمات مالی نیوجرسی تأیید شد. در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴، بانک مرکزی اروپا و سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی هشدار دادند که سرمایه‌گذاری در بیت‌کوین ریسک است.

چرا بیت کوین مورد انتقاد است؟

_نامشخص بودن طرفین پرداخت
_عدم تایید ارز‌های دیجیتل توسط اغلب نهاد‌های دولتی و قانونی
_غیرقابل ردیابی بودن یا دشوار بودن ردیابی گیرنده و فرستنده
_استفاده در برخی وبسایت‌های سیاه یا استفاده برای پولشویی

بیت‌کوین‌ها عموماً از راه فعالیت‌های استخراج (ماینینگ) که همان فرایند پردازش تراکنش‌های بیت‌کوین است، بدست می‌آیند. این روش مستلزم در اختیار داشتن کامپیوتر‌ها و سخت‌افزار‌های قدرتمندی است. رهمچنین برخی از وب سایت‌های بخت‌آزمایی، به کاربران خود بیت‌کوین می‌دهند؛ بنابراین دو عنصرِ «غیر متمرکز بودنِ حسابرسی» و «نقل و انتقالات بدون حضور یک نهاد واسطه‌ای» دو ویژگی مهم رمزارزهاست که آن‌ها را از سیستم‌های مرسوم در نظام بانکی متمایز می‌کند.

حکم شرعی بیت کوین و سایر ارز‌های دیجیتال

اصول چهارگانه معاملات را باید در مورد حکم فقهی بیت کوین و رمز ارز‌ها مد نظر داشت: وجود یا عدم وجود ضرر غرر اکل مال به باطل ربا در مورد حکم شرعی رمز ارز ها، غرر که آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی نیز به آن اشاره داشته‌اند، و مساله اکل مال به باطل مورد بحث و تحقیق است.

یکی از ایرادات وارد بر رمز ارز‌ها که بیشتر از طرف اهل سنت مطرح می‌شود مساله قمار در استخراج است، زیرا ماینر در هر لحظه نمی‌داند که در برابر منابع مصرفی جایزه بلاک را دریافت خواهد کرد یا خیر و این مساله به صورت یک احتمال باقی مانده است.

قاعده لاضرر و لا ضرار فی الاسلام از فقه فردی به طریق اولی به فقه حکومتی وارد می‌شود و بیان می‌کند که در هیچ معامله‌ای طرف یا طرفین نباید از معامله متضرر باشند که در سطح حکومتی و اقتصاد نیز قابل تعمیم است. با توجه به اینکه قیمت بیت کوین و رمز ارز‌ها بهتر از هر کالای دیگری در سطح جهان با معاملات حرام از دیدگاه اسلام عرضه و تقاضا کنترل و تعیین می‌شود پس در سطح فردی ضرر نمی‌تواند متوجه فردی باشد که از قیمت آگاه است و در غیر این صورت شرط غرر در معامله برقرار خواهد شد.

همچنین ضرر عمومی از حضور رمز ارز‌ها برای جامعه قابل اثبات نیست و همان طور که در انتهای مقاله توضیح خواهیم داد رمز ارز‌ها دارای ویژگی‌هایی هستند که در نظر اسلام پسندیده بوده، ولی ارز‌های فعلی دنیا فاقد این خصوصیات هستند. از عوامل دیگری که برای باطل بودن معامله با بیت‌کوین یا حرام بودن آن آورده می‌شود ادعای ارتباط آن با دشمنان مسلمانان یا امثال آن است که می‌تواند تحت عنوان قاعده نفی سبیل برای ارائه حکم شرعی له یا علیه رمز ارز‌ها استفاده شود.

قاعده نفی سبیل ناظر بر مسدود کردن امکان تسلط دیگران بر جامعه مسلمین از طریق رمز ارز‌ها است. یکی از محکم‌ترین پاسخ‌ها به این شبهات، قاعده شرعی «البینه علی المدعی» است به عبارت بهتر مدعیان این شبهات تا زمانی که دلیل روشن و دقیقی برای اثبات این ادعا نداشته باشند نباید با استناد به این شبهات حکمی در رد رمز ارز‌ها صادر کنند.

ضمن اینکه طبیعت غیر متمرکز و توزیع شده اغلب شبکه‌های بلاکچین قابل رصد و مشاهده است. علاوه بر این موارد، مالکیت در بلاکچین به صورت خصوصی است و یک حکومت خارجی به واسطه اینکه رمز ارز‌ها یا استخراج آن در اختیار مردم آن کشور قرار دارد نمی‌تواند دارای سلطه بر کشور دیگری باشد. همچنین ماهیت اکوسیستم بلاکچین در تشابه با خود شبکه نوعی توزیع شدگی را نشان می‌دهد که طرف‌های مختلف حاضر در شبکه گا‌ها منافع متضادی نیز دارند.

به طور مثال دارندگان رمز ارزها، ماینرها، صرافی رمز ارزها، کیف پول رمز ارزها، توسعه دهندگان بلاکچین همگی طرف‌های درگیر در اکوسیستمی هستند که هیچ یک بدون حضور حداقلی دیگری قادر به فعالیت نیستند و به طور مثال صرف تسلط بر مخزن کد بیت کوین نمی‌تواند باعث تسلط بر شبکه بلاکچین بیت کوین شود. در مورد رعایت مصلحت مسلمین هم هیچ دلیل یا ادعای له یا علیه رمز ارز‌ها در تقابل با مصلحت مسلمانان وجود ندارد.

نظر مراجع معاملات حرام از دیدگاه اسلام تقلید درباره حکم رمز ارز‌ها

در سال ۱۳۹۶ استفتائی از برخی مراجع عظام تقلید پیرامون حکم شرعی استفاده از بیت کوین در معاملات، صورت گرفته که نتیجه آن به شرح زیر است:

به طور کلی نظرات علمای مختلف درباره حکم شرعی کریپتوکارنسی‌ها را می‌توان در سه دسته بدون نظر، مخالف یا موافق با ذکر دلیل و موافق یا مخالف بدون ذکر دلیل طبقه بندی کرد. آنچه که مهم است این است که همان طور که اشاره شد باید به تفکیک حوزه و همچنین با توجه به کارکرد رمز ارز‌ها نسبت به ارائه حکم شرعی در مورد آن‌ها اقدام کرد.

در ادامه نظرات مراجع عظام تقلید را می‌توانید بخوانید:

مطابق نظر آیت الله خامنه‌ای
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

از مقام معظم رهبری پاسخی در این زمینه به دست ما نرسیده است. (تذکر مهم: با توجه به اینکه مقام معظم رهبری در این زمینه فتوا نداده اند، این به این معنا نیست که استفاده از این پول اشکال ندارد، بلکه مقلدین ایشان باید با رعایت الاعلم فالاعلم به مرجع دیگر در این مسئله رجوع کنند. لازم به ذکر است مطابق نظر معظم له رعایت قوانین رسمی کشور در این زمینه لازم الاجراست.

طبق نظر آیت الله مکارم شیرازی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: با توجه به ابهامات زیادی که بیت کوین دارد معامله آن اشکال دارد.

آیت الله نوری همدانی
حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: ورود در این معاملات اشکال دارد.

حضرت آیت الله هاشمی شاهرودی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: با توجه به ابهامات فراوانی که این نوع معامله دارد، استفاده از این پول جایز نیست.

آیت الله وحید خراسانی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: خرید و فروش آن باطل است.

آیت الله صافی گلپایگانی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: حرام و اکل مال به باطل است. والله العالم

آیت الله شبیری زنجانی
معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چه حکمی دارد؟

پاسخ: چنانچه استفاده از این‌گونه ارز‌ها نوعاً مفسده اقتصادی داشته یا خلاف قانون باشد، خرید و فروش آن اشکال دارد.